موسسه صراط مبین

شماره بیست و هفتم : بررسی و تحلیل کارآمدی نظام در حوزه های فرهنگی دینی

جامعه ایران با نمونه درستی از جامعه دینی و الهی شکل گرفت و از همین رو با شاخصهای غربی قابل تعریف، تبیین و بررسی دقیق نیست؛ اما هر چه از عمر نظام می‌گذرد شاهد ورود اندیشه‌های غیرانقلابی هستیم و با هر اتفاق تلخ و غیرمنتظره‌ای انگشت اتهام به سوی صواب نظام بلند می‌شود. بر همین اساس ایجاد برخی اغتشاشات و اختلافات در میان مسئولان و آحاد جامعه، نگرانی‌هایی از نظام اسلامی ایران که به مثابه نماد حضور دین در عرصه سیاست، مدیریت زندگی و اجتماعی افراد جامعه دارد ایجاد نموده است. از همین رو بررسی این مهم ضروری به نظر می‌رسد چرا که هر سامانه مدیریتی و هر سازمانی به دنبال بیشینه کردن کارآمدی و کارآیی خود است و بدیهی است نهاد دولت نیز تلاش دارد که به بالاترین میزان آن دست یابد تا بدین وسیله، دوام و پیشرفت روز افزون خود را با تحصیل رضایت شهروندان تضمین نماید؛ اما برای پرداختن به آن لازم است مفهوم شناسی کارآمدی در نظام جمهوری اسلامی ایران و خرده نظام فرهنگی و اجتماعی و همچنین شاخصه‌ها و مبانی نظری اندیشمندان این حوزه بیان شود و با علم به هستی‌شناسی و مبانی نظری مسئله، بررسی میدانی و پژوهشی موضوع انجام پذیرد.

شماره بیست و ششم : افراط گرایی شیعی

ادیان و مذاهب توحیدی و غیرتوحیدی موجود در جهان از بدو حضور خود شاهد افراط و تفریط برخی پیروانشان در اندیشه و تفکرات دینی خود بوده و هستند و جالب آن است که افراط‌گرایان با عنوان «تفریط در دین»، دیگران را محکوم به عدم همراهی با اندیشه‌های خود خوانده و با آنان سر ستیز دارند. در واقع امکان تفسیر افراط و تفریط در آموزه‌های هر دین و مذهبی وجود دارد و این ویژگی در مورد آموزه‌های تشیع نیز صادق است که عالمان آگاه و روشن‌فکر با مراجعه به منابع اصیل دینی باید به تبیین مرزها و حدود آنها بپردازند. به دیگر سخن در طول تاریخ تشیع، همواره افراد گوناگونی در بعضی از اندیشه‌های مذهبی دچار افراط شده‌اند، امّا هیچ‌گاه این افراط‌گرایی در خدمت جریانی خاص نبوده و با هدف تبلیغ و ترویج جریان‌ها و گروه‌ها استفاده نشده است، اما در جهان معاصر و به‌ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، جریان‌های افراطیِ سازمان‌یافته چون جریان ولایتی‌ها، انجمن حجتیه و شیرازی‌ها ایجاد شد که اندیشه‌های افراطی در میان شیعیان را گسترش داد. 

شماره بیست و پنجم : تحلیل وضعیت تبلیغ دینی با رویکرد آسیب شناسانه

تبلیغ، فرایند نظام‌مند ارتباطی بین عناصر دخیل به‌منظور حصول به اهداف قدسی تحت شیوه‌‌های مشروع است و این نشان می‌دهد تحقق چهار مؤلفه فرایندی بودن، نظام‌مندی، فرایند ارتباطی و قدسی بودن در نسبت با تبلیغ غیردینی، نیازمند تولید ساختار و نظامی مشخص و دقیق است؛

با پیروزی انقلاب اسلامی و حاکمیت ایدئولوژی اسلامی، نظام تبلیغی ایجاد شد و با وضع قوانین، تأسیس سازمان‌ها و خط‌مشی‌های نوین به فعالیت پرداخت؛ اما با این وجود، نظام تبلیغی کشور، از سویی، هنوز خود را مبتنی بر شخص قلمداد نموده و نهادها را تنها با عینک حامی می‌نگرد و از سویی دیگر نیز گزارش‌ها و اسناد بالادستی و... نشان‌دهندۀ فقدان تحقق اهداف نظام از تشکیل این نهادها است. به نظر می‌رسد از مهم‌ترین عوامل آن، فقدان نگاه سیستمی به مسئله تبلیغ و عناصر دخیل در آن است که آسیب‌های جدی و عمیقی را به آن وارد ساخته است در حالی‌که باید دانست ضعف نظام تبلیغی، مایۀ افزایش انحرافات فرهنگی و به‌تبع آن، شیوع دین‌گریزی در جامعه می‌شود و این امر ضرورت بررسی نظام تبلیغی در کشور را دوچندان می‌سازد. ازهمین‌رو در این شماره از پژوهش‌نامه افق مکث تلاش می‌شود عملکرد نهادهای حاکمیتی در بهبود نظام تبلیغ دین کنکاش و واکاوی شود و راهکارها و راهبردهای ممکن برای تقویت و ارتقای جایگاه تبلیغ دینی در کشور بیان گردد.

شماره بیست و سوم - بیست و چهارم : سبک زندگی غربی در رسانه ملی
سبک زندگی، الگویی از اندیشه‌ها، احساسات، شناخت‌ها و کنش‌ها است که نقش مهمی در هویت اجتماعی افراد در جامعه ایفا می‌کند که یکی از روزنه‌های نفوذ الگوی سبک زندگی در زندگی آحاد جامعه، بازنمایی آن در رسانه‌ها است.
در جامعه ایران رسانه‌های ملی، به‌ویژه تلویزیون، اصلی‌ترین دستگاه اشاعه دهنده سازنده فرهنگ عامه به شمار می‌روند و عموم ایرانی‌ها نیز تأثیرپذیری و اعتماد نسبتا بالایی از پیام‌های فرهنگی این رسانه‌ها دارند.
متأسفانه،‌ صداوسیما در برخی موارد به سبب عوامل بسیاری همچون ناآشنایی برنامه‌سازان، فقدان نظام جامع سبک زندگی اسلامی- ایرانی، تغییر ذائقه مردم، مدرنیسم و... در جهت تثبیت و بازتولید اشرافی‌گری، مصرف‌گرایی،‌ تجمل‌گرایی و تبدیل ثروت به ارزش حرکت نموده و آسیب‌ههای مختلفی را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم وارد زندگی مردم می‌نمایند و به نوعی مروج الگوهای رفتاری نامتناجس با فرهنگ و ارزش‌های دینی در جامعه گردیده‌اند. این آسیب‌ها شاید در کوتاه‌مدت برای نظام و اهداف آن کم‌هزینه باشد اما به یقین در درازمدت،‌ مشکلات زیادی در دستیابی به اهداف کلان نظام ایجاد خواهد کرد و جامعه ایران را از سبک زندگی اسلامی- ایرانی دور خواهد ساخت. از این رو در این شماره از پژوهشنامه راهبردی امنیت فرهنگی،‌ تلاش می‌شود به بررسی سبک زندگی  غربی در رسانه ملی پرداخته شود  و راه برون‌رفت از این چالش فرهنگی، بررسی و واکاوی گردد.

شماره بیست و دوم : بررسی وضعیت سواد رسانه ای میان مردم و مسئولان
سواد رسانه‌ای یک چندسازه است که از سازه‌های مختلفی مانند دسترسی و استفاده، توانایی تحلیل و ارزیابی، توانایی تولید و ارتباط پیام‌های رسانه‌ای، توانایی تفکر انتقادی، سواد اطلاعاتی، سواد دیداری، خودمختاری فردی در استفاده و تنظیم رژیم مصرف رسانه‌ای، مهارت‌های کار با رسانه‌ها و قدرت پردازش اطلاعات، ساخته می‌شود و مهم‌ترین هدف آن رشد و گسترش تفکر انتقادی و دادن قدرت کنترل به افراد در استفاده از برنامه‌های رسانه و فهم و تفسیر صحیح پیام‌های رسانه‌ای و تجزیه و تحلیل آنها و آماده‌سازی افراد برای زندگی در جوامع دموکراتیک است. مسلم آن‌که بی‌توجه‌ای به این بعد مهم آموزشی، می‌تواند تحذیر توده‌ها، انفعال و ایستایی جوامع، بی‌اعتمادی به نهادها و در نتیجه اضمحلال نظام سیاسی را منجر شود. از همین‌رو صاحبان قدرت در سراسر دنیا از رسانه به عنوان سلاحی مخرب و بهره‌گیری از توان و ظرفیت رسانه‌ها (در همه ابعاد نوشتاری، دیداری و شنیداری) و به کارگيري اصول تبليغات و عمليات روانی، برای تضعیف کشورِ هدف استفاده می‌کنند. پرواضح است که ایران به دليل رويارويی با کشورهاي سلطه طلب و داشتن يك ايدئولوژي مستحكم در مقابله با آنان، همیشه به عنوان کشور هدف برای استعمارگران و غربیان، مورد هدف سنگين‌ترين بمباران رسانه‌اي قرار گرفته است. کشورهاي غربی براي نفوذ در ايران و اثرگذاري بر فرهنگ غنی ايرانی ـ اسلامی، رسانه را بهترين وسيله براي رسيدن به اين امر می‌دانند. این مسائل گویای اهمیت آموزش سواد رسانه‌ای در کشور است و لازم است سواد رسانه‌ای با همه سازه‌هایش، به ویژه سازه تفکر انتقادی و قدرت تحلیل بالا، در ایران تقویت شود چرا که این تفکر انتقادی است که جداکننده سواد اطلاعاتی از سواد رسانه‌ای شده است.

شماره بیست و یکم : چالش‌های تربیت دینی در خانواده به عنوان زیربنای جامعه اسلامی
خانواده به عنوان اولین نهاد اجتماعی و نخستین پرورشگاه شخصیت انسان‌ها در نظام اجتماعی، اساسی‌ترین عامل انتقال ارزش‌ها و اصول زندگی شناخته می‌شود زیرا خانواده مجموعه‌ای از افراد با رابطه‌های نسبی و سببی است که وظایف اجتماعی، حقوقی، تربیتی، رفتاری، اقتصادی و دینی در قبال یکدیگر دارند و اجرای این وظایف موجب رشد و تعالی فرد در نظام اجتماعی می‌شود. در این میان تأثیر والدین به عنوان نخستین الگوی فرزندان بر تحول الگوهای اجتماعی فرزندان از اهمیت بالایی برخوردار است و شاید به همین سبب باشد که برخی از محققان، خانواده را اولین هسته هویت اجتماعی انسان معرفی می‌کنند  و آن را شکل‌دهنده بنیان تربیت کودکان در جامعه می‌دانند. تربیت فرزند به شکل‌های مختلفی قابل عرضه است اما آنچه در این پژوهش مدنظر قرار می‌گیرد تربیت دینی ـ اسلامی است و منظور از آن کمک نمودن به فرد برای شکوفایی روح عبودیت و التزام به دین با آن گستره و کلیت و تمامیتش و به کار بستن آن التزامات در زندگی و التزام رفتاری به آن‌ها است  یا به عبارت دیگر، فراهم کردن زمینه‌هایی برای شکوفایی روح بندگی و التزام اعتقادی و عملی به دین با تمام کلیت آن است.  به‌نوعی می‌توان گفت تربیت دینی در این نظرگاه بر دو معنا دلالت دارد که البته هر دو معنا قابل جمع است که در ذیل بیان می‌شود:
الف) تربیتی که منسوب به دین بوده و محتوای خود را از دین دریافت می‌کند.
ب) تربیتی که برای دین و در خدمت اهداف دین باشد، هر چند ممکن است محتوای آن دینی نباشد  ولی انتقال باورها و آموزه‌های دینی و درونی کردن آن‌ها را در متربی پی بگیرد.
چهار عامل خانواده، محیط، الگوها و مدرسه نقش قابل توجهی در تربیت دینی فرزندان دارند و روش‌های الگویی و ارتباط میان خانواه و مدرسه و کنترل فضای رشد کودکان در تربیت دینی نقش مهم و اساسی ایفا می‌کند زیرا تربیت دینی، اقتدارگرا و الگو محور بوده و خداوند نیز الگوهایی را برای هدایت انسان‌ها معرفی کرده است و پر واضح است که یکی از مهمترین این الگوها، خانواده به شمار می‌شود چرا که خانوداه هم در عوامل وراثتی انتقال تربیت به کودکان و هم در عوامل محیطی نقش پررنگی دارد.

شماره بیستم : ناپرورش ، ناکارآمدی تربیت دینی در مدارس
فطرت وجودی انسان نشان از وجود استعدادها، تمایلات و مهارت‌هایی است که نیازمند صیانت و پرورش آن در طول حیات طیبه است و در این راستا هر نظام دینی در طول تاریخ در پی فراهم ساختن زمینه رشد و تعالی فطرت‌های خداجویای انسان‌ها دارد که باید مبتنی بر تعلیم و تربیت باشد. براساس چنین ملاحظه ای، تدوین برنامه تربیتی انسان ساز و همه جانبه برای ایجاد تغییرات مطلوب دینی در جامعه مهم ترین دغدغه نهادهای فرهنگ پذیر قلمداد می شود. گرفتاری ها و نابسامانی های معنایی، دنیازدگی و پوچگرایی، بی هدفی و ناهنجاری ها فقط بخشی از پیامدهای فردی و اجتماعی جامعه امروز ما بواسطه نقص در پروسه تربیت دینی است. استاد مطهری در تبیین غایی تربیت دینی، آن را همان تربیت اسلامی دانسته و می‌نویسد: «تربیت اسلامی به ایجاد وضعیت مناسبی اطلاق می‌شود که زمینه را برای بروز و ظهور استعدادهای فطری آدمی فراهم می‌کند و او را بالنده‌تر و کمال‌یافته‌تر می‌سازد. هدف غایی تربیت اسلامی، پرورش انسان مقرب الهی است که شاکله دینی در وجود او به طور کامل شکل بگیرد و رفتارهای دینی ریشه‌دار از او سربزند.»  بنابراین می‌توان از خانواده و مدارس به عنوان مهمترین اضلاع تعالی تربیت دینی نام برد و تاکنون نظریات و برنامه‌ریزی‌های مختلفی در دوران مختلف درباره این دو نهاد فرهنگی ـ تربیتی ذکر شده است. اما باید دانست قرن بیست و یکم، علاوه بر ایجاد چالش‌های متعدد در ابعاد مختلف، جریان‌های مختلف فرهنگی به سبب تقابل میان سنت و مدرنیته ایجاد کرده است که باعث رشد و نمو گونه‌های متفاوتی در تربیت دینی خانواده و مدارس شده است و شاید بتوان تحولات ایجاد شده در مدارس را بیشتر و مهمتر از خانواده در نظر گرفت. در هر صورت مدارس سهم انکارناپذیری در تعلیم و تربیت امروز جامعه برعهده دارند و همین مسئله لزوم توجه به آن را ضروری می‌سازد.

شماره نوزدهم : قانون‌گریزی و ضعف حاکمیت قانون در ایران
زمانی که به مسئله قانون در ایران توجه می‌شود قانون‌گرایی همچون نماد و شعاری است که هر فرد و مقامی رعایت آن را واجب می‌داند اما با جستجو در بطن جامعه می‌توان گفت طی سال‌ها و دهه‌های متمادی، عدم تمکین به قانون، تبدیل به «قانونی نانوشته» شده است. در واقع اگر از مردم پرسیده شود عمده آنان (95 درصد) قانون‌پذیری را امری ضروری و معیاری مهم در همبستگی و انسجام اجتماعی می‌دانند و معتقدند رعایت قوانین و مقررات باعث دستیابی آسان مردم به حقوق فردیشان می‌شود اما طبق آمارها، تنها 28 درصد افراد معتقدند اگر کسی بالای سرشان نباشد قانون را رعایت می‌کنند. این نوع نگرش، نشان از فاصله زیاد میان شعار و واقعیت در ایران دارد که از گذشته تاکنون جامعه با آن روبرو بوده است و شاید بتوان آن را به ویژگی‌های تاریخی جامعه ایران گره زد. زمانی که به جامعه ایرانی در طول تاریخ اخیر توجه می‌شود سلطه سیاسی و خودکامگی و شکاف میان دولت و مردم، جو عدم اعتماد توأم با ترس، نابرابری در توزیع، افزایش تعارضات ارزشی و عقیدتی، ضعف سیستم قضایی، نارضایتی عمومی و ناهمخوانی بین اخلاق نظری و عملی، مانع شکل‌گیری و تداوم سنت قانون‌گرایی و نهادینه کردن حقوق و قوانین نسبتاً عام و پایدار در کشور شده است. البته در کنار این موارد، وجود خلأ قوانین و بی‌هنجاری که نوعی بی‌کنترلی را در جامعه پدید می‌آورد نیز در بروز قانون‌گریزی نقش ایفا می‌کند. بهرحال باید دانست امروزه رواج فرهنگ قانون‌گریزی به عنوان یکی از اساسی‌ترین معضلات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور دانسته می‌شود. بنابراین، ضروری است مسئله «قانون‌گریزی» به‌مثابه یک مسئله اجتماعیِ مستقل در جامعه ایرانی مورد مطالعه قرار گرفته و ابعاد مختلف آن تحلیل و موشکافی شود. از همین‌رو در این شماره از پژوهش‌نامه راهبردی امنیت فرهنگی، تلاش شده است عوامل و موانع قانون‌گرایی در جامعه ایران مورد بررسی قرار گیرد و راهکارها و راهبردهای ممکن در تقویت قانون‌گرایی در جامعه واکاوی شود.

شماره هجدهم : فیمینیسم و واگرایی جنسیتی در ایران
فمینیسم جنبشی است شامل گستره‌ای از جنبش‌های سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیک سازمان‌یافته که بر اساس مبانی فلسفه غرب پایه‌ریزی شده است. هدف این جنبش رفع هر گونه ظلم و ستم ادعایی به زنان و احقاق حقوق آنان در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و شخصی است. هرچند تاریخچه این نگرش به قرن چهاردهم میلادی برمی‌گردد اما از قرن نوزدهم به صورت منظم و سازمان‌یافته اعلام موجودیت کرد.
طرفداران این جنبش، علاوه بر مأموریت اصلی خود (اندیشه ارتقای وضعیت زنان در جامعه)، مجموعه‌ای از دلالت‌های پیدا و پنهان دیگری نیز به این انگاره افزودند که منجر به ایفای نقش فزاینده‌ای در عرصه‌های مختلف اجتماعی شد و حتی پنجره جدیدی در غالب نظام‌های قدرتمند جهان، از جمله مارکسیسم، سوسیالیسم، لیبرالیسم و سکولاریسم، برای خود گشود و توانست در زمانی اندک، اندیشمندان کشورهای مختلف، از جمله ایران، را تحت تأثیر قرار دهد، به‌ گونه‌ای که امروزه با پدیده‌ای به نام «فمینیسم ایرانی» یا «فمینیسم اسلامی» مواجهیم؛ پدیده‌ای که با رخنه به نهادهایی چون خانواده، دولت، آموزش، فرهنگ، صنعت و دیگر نهادهای اجتماعی، علاوه بر دگرگونی در کارکردهای آنها، ساختارشان را نیز متحول کرده است.
اما باید دانست که این جریان زمانی در ایران موفق خواهد بود که پرسش‌های دینی زنان ایرانی را نیز پاسخ دهد. به همین دلیل، نگاه ابزاری به اسلام و تعلقات معناییِ زنان ایرانی، از متعارف‌ترین حربه‌هایی است که فعالان فمینیستی در سالیان اخیر با بهره‌گیری از آنها به تغییرات هویتی زنان دل بسته و تا حدی موفق شده‌اند. موفقیت‌های این جریان در عرصه‌های مختلف سبب شده است محافظه‌کاری پیشین فمینیست‌ها در کشور کنار گذاشته شود و این جریان مطالباتی افراطی مطرح کنند؛ زیرا جریان‌های فمینیستی غالباً عملگرا هستند و به نوعی وحدت تاکتیکی نیز دست یافته‌اند. ترویج و گسترش این جریان در کشور می‌تواند خطرهایی را در آینده کشور ایجاد کند که مهم‌ترین آن، سیاسی‌شدن جریان فمینیسم در ایران است که ضررهای جبران‌ناپذیری به فرهنگ دینی کشور وارد خواهد کرد.

شماره هفدهم : بررسی وضعیت قومیت و قوم گرایی در ایران
بازبینی تاریخ بشر، نشان از وجود ناآرامی‌ها و تنازعات مختلف ناشی از قوم‌گرایی در سطح جهان دارد، به طوری که بعد از پایان‌یافتن جنگ سرد تا امروز، 96 جنگ و مخاصمه در جهان روی داده که از این تعداد 91 جنگ به جنگ‌های داخلی و قومی مرتبط بوده است. کل این جنگ‌ها موجب کشته‌شدن حدود 20 میلیون نفر شد که بیش از 70 درصد قربانیان به جنگ‌های قومی اختصاص دارد.  کشور ایران نیز به سبب تنوع قومی، از جمله کشورهایی است که همیشه خطر جنگ‌های قومی را در خود احساس کرده و شاهد درگیری‌های متعددی تا پیش از انقلاب اسلامی در کشور بوده است که همگی ریشه و منشأ نژادی، قومی و ناسیونالیستی داشته و به سهم خود معضلات عدیده‌ای در معادلات سیاسی و چارچوب‌های ژئوپلیتیک ایجاد کرده است.
محرومیت نسبی مناطق قومی و ناهماهنگی کارویژه‌های دولت و مردم در کنار برخی اقدامات و سیاست‌گذاری‌های ناصواب مسئولان برای مدیریت قومی و خرده‌فرهنگ‌ها، موجب تشدید گرایش‌های قومی در ایران شد. بسیاری از مردم، مسئولان و اندیشمندان، موضوع تنوع قومی را تهدیدی برای کشور قلمداد می‌کنند، در حالی که اگر مدیریت و سیاست‌گذاری‌ها صحیح و درست انجام شود، تکثر فرهنگی و قومی، فرصت‌های بسیاری را برای حکومت اسلامی ایران فراهم خواهد کرد. از این‌رو شایسته است با اتخاذ تدابیر لازم برای کاهش مخاطرات و تهدیدهای ناشی از تنوع قومی در کشورها، با دیدی جامع، هویت چندقومی کشور را فرصت مغتنمی در نظر گرفت.
مخاطرات قومی در کشور را از دو جنبه خارجی و داخلی لحاظ کرد. برخی تشدیدهای قومی، خارج از مرزها و از ناحیه دشمنان ایران شکل گرفته که اهداف اصلی آنان، تغییر حاکمیت، تغییر نگرش دولت‌ها، جابه‌جایی یا حذف حاکمیت و مهره‌های درون حاکمیت، ترغیب سیاسی مخالفان، تهاجم غیرمستقیم به کمک عوامل، ایجاد زمینه منازعه طولانی، القای دودستگی و تهدید نظام به تجزیه است.  البته عوامل داخلی در ایجاد تنازعات قومی، اهمیت بیشتری داشته و علل اصلی آن نارضایتی و احساس تبعیض در میان برخی اقوام است. در مجموع، می‌توان خواسته‌های حقوقی اقوام و اقلیت‌ها را به دو دسته تقسیم کرد؛ نخست، درخواست فرصت‌های کاملاً برابر در دسترسی به آموزش، منابع اقتصادی، تسهیلات فرهنگی و نهادهای سیاسی به ‌موازات حذف تبعیض مبتنی بر قومیت، نژاد، فرهنگ یا مذهب؛ دوم، درخواست حق حمایت ویژه در برخورداری از منابع و بهره‌مندی بیشتر از سرمایه و بودجه حکومت به منظور تقویت فرهنگ اقلیت‌ها که در صورت عملیاتی‌نشدن این خواسته‌ها، ظرفیت تهدید در بین آنها شکل خواهد گرفت  و خطر گریز از مرکز قومیت‌ها که مقوله‌ای است سوای هر نوع اعتراض و شورش، تحقق می‌یابد. از همین‌رو در این شماره از پژوهش‌نامه راهبردی امنیت فرهنگی، می‌کوشیم عوامل و موانع همگرایی اقوام در ایران را بررسی کنیم و راهکارها و راهبردهای ممکن در تقویت همگرایی اقوام در ایران را بکاویم.

شماره شانزدهم : تحلیل الگوی دینی اوقات فراغت
ضرورت‌ها و تقاضاهای موجود در زندگی انسان، برحسب زمان و دوره ها متفاوت می‌شود و بشر در هر عصری، با چالش‌ها و مشکلات خاص آن دوران روبرو است که آن نیز محصول دگرگونی اجتماعی و فرهنگی که لازمه تحول زندگی و گذشت زمان است، می‌باشد. همواره باید گفت در دنیای جدید که سبک ماشینیسم، گسترش فنّاوری‌ها، افزایش ارتباطات و ... بر زندگی جوامع سایه افکنده، همواره احساس خستگی و تمایل به فرار از زندگی مکانیکی، در انسان مشهود است.

شماره پانزدهم  : راز عقب ماندگی فرهنگی؛ آسیب شناسی فرهنگ مطالعه در ایران

با مرور تاریخ تحولات کشورها و تغییر نظام‌های جهانی می‌توان فهمید توسعه تمدن‌ها، ریشه در رشد فکری و فرهنگی هر جامعه دارد و بی شک، بدون رشد فرهنگ، دانش و آگاهی، نمی‌توان به خروج از توسعه‌یافتگی و رشد تمدنی دل خوش‌نمود. بنیان گذار کبیر انقلاب اسلامی به مناسبت آغاز سال تحصیلی 67-68 خطاب به دانش‌آموزان کشور فرمود: «زندگی در دنیای امروز زندگی در مدرسه اراده است؛ و سعادت و شقاوت هر انسانی به اراده همان انسان رقم می‌خورد. اگر بخواهید عزیز و سربلند باشید، باید از سرمایه‌های‌ عمر و استعدادهای جوانی استفاده کنید. با اراده و عزم راسخ خود به‌طرف علم و عمل و کسب دانش و بینش حرکت نمایید، که زندگی زیر چتر علم و آگاهی آن‌قدر شیرین و انس با کتاب و قلم و اندوخته‌ها، آن‌قدر خاطره‌آفرین و پایدار است که همه تلخی‌ها و ناکامی‌های دیگر را از یاد می‌برد. بشریت با همه پیشرفت‌هایش در علوم و فنون، هنوز در گهواره طفولیت دانش است و تا رسیدن به بلوغ کامل، راه طولانی در پیش است.»  توجه به دغدغه‌های امام و رهبری و سایر بزرگان انقلاب و دین نشان می‌دهد افزایش اطلاعات و دانش، به‌عنوان مؤلفه رشد و بالندگی کشور، امری اکتسابی به-شمار می‌رود و آن زمانی است که اقشار جامعه خود را مأنوس به مطالعه مفید و کتاب خوانی نمایند. در حقیقت ترویج فرهنگ مطالعه عامل مهم توسعه و به روز نمودن فرهنگ غنی فرد یا جامعه است و همین عامل باعث گردیده نرخ سرانه دستیابی به منابع اطلاعاتی و مطالعاتی افراد، یکی از شاخصه‌های توسعه‌یافتگی جوامع شناخته شود؛ به‌گونه‌ای که برخی اندیشمندان، جهان امروز را «جهان اطلاعات» یا «جهان شبکه‌ای» می‌دانند. ازهمین رو باید پذیرفت که ارتقای سطح کیفی و کمی مطالعه، هنجاری فرهنگی قلمداد شده که تحقق آن در جامعه نیازمند هنجارسازی این رفتار و ایجاد باورها و قواعدی دراین باره در میان اجتماع است.
باوجود اهمیت بالای ترویج فرهنگ مطالعه در کشور، متأسفانه بررسی‌ها نشان دهنده وضعیت نامطلوب کتابخوانی در کشور است و عمدتاً مردم ایران از خرید و مطالعه کتاب گریزانند و این موضوع در شأن کشوری با پیشینه تاریخی و فرهنگ غنی و مردمی که در جهان داعیه‌دار فرهنگ و ادب هستند، نمی باشد. برای حل این آسیب، طرح‌های تحقیقاتی متعددی به اجرا درآمد که مهم‌ترین آن، سند نقشه جامع علمی کشور است که در آن راهبردی ملی با عنوان «توسعه فرهنگ مطالعه و تتبع و تحقیق، تقویت روحیه پرسشگری و حقیقت‌جویی و یادگیری مادام العمر در سطح عموم و استفاده از یافته‌های تحقیقاتی و علمی در زندگی روزمره به صورت عاملی برای توسعه اجتماعی و بهبود زندگی» تدارک دیده شده است. در همین راستا «سند نهضت مطالعه مفید» بنا به پیشنهاد شورای فرهنگ عمومی در جلسه 673 تاریخ 4/8/1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به تصویب رسیده است؛ اما اگر به راهکارها و مباحث ارائه شده توجه شود انتزاعی بودن مسائل و نادیده‌انگاری مسئولان و فقدان نیاز به ارتقای این مسئله در اذهان مردم و مسئولان آشکار است در حالی که ارتقای فرهنگ مطالعه دارای ماهیت پیچیده‌ای است که بدون توجه به لایه‌های مختلف آن، پرداختن به آن و عملیاتی ساختن رهنمودهای سطحی و دفعی، تأثیرگذار نخواهد بود

شماره سیزدهم  : خرافه گرایی ، تغییر ارزش ها و تخریب پایگاه دین در جامعه

رواج باورهای غیرواقعی، قرن‌ها در دفتر تاریخ بشر سابقه دارد اما از بدترین مصادیق خرافه، خرافه‌هایی است که قبای دین به تن کرده و خود را پشت تقدس مذهبی پنهان کرده‌اند. زمانی که خرافه، به باور دینی تبدیل شود، زدودن آن از چهره جامعه بسیار دشوارتر شده و علاوه بر آن بدعت‌ها، شبهات متعدد دینی و دیگر انحرافات را به بدنه دین تزریق می‌کند. ازاین‌رو شمارة سیزدهم پژوهشنامة افق مکث –که در دورة جدید انتشار خود، ازلحاظ ساختاری و محتوایی نیز تغییر کرده است- در پی یافتن پاسخ این پرسش است که «چگونه می‌توان فرآیند آگاهی‌بخشی برای جداسازی خرافات از دین را در جامعه ایرانی فعال و تقویت کرد؟» افق مکثِ سیزدهم برای رسیدن به پاسخ، این پژوهشنامه در چهار فصل زیر تدوین یافته است:

شماره چهاردهم  : اختلال در وحدت و انسجام ملی به مثابه پاشنه آشیل نظام

وحدت و انسجام ملی، از اساسی‌ترین شروط استمرار حیات نظام سیاسی هر کشور است. انسجام ملی به علت هم‌گرایی و هم‌نوایی میان آحاد جامعه، سبب ثبات اجتماعی، سیاسی و به‌تبع آن افزایش قدرت حاکمیتی هر کشوری می‌شود. ازآنجاکه ایران دارای لایه های فرهنگی گوناگون و خرده‌فرهنگ‌های قومی، مذهبی و دینی فراوان است و همچنین مؤلفه‌ها و ابزارهای مختلفی از قبیل رسانه و آموزش در ایجاد وحدت و انسجام ملی مؤثر است؛ پرداختن به این موضوع، اهمیت بسزایی دارد. شماره چهاردهم پژوهشنامه افق مکث در پی یافتن پاسخ این پرسش است که «نقش ابزارهای حاکمیتی اعم از نهادهای مذهبی، رسانه و آموزش در تقویت وحدت و انسجام ملی چیست؟»
این پژوهشنامه در چهارفصل به شرح ذیل تدوین گردیده است:
1. وضعیت‌شناسی: این فصل از سه بخش تشکیل‌شده است: نخست قوانین و مقررات موجود درزمینه وحدت و انسجام ملی بیان می‌شود سپس آمارها و اطلاعات جامع از وضعیت دیدگاه مردم در ایران و جهان نسبت به گویه های وحدت و انسجام بررسی می‌گردد. در گام سوم نیز اقدامات نهادهای مسئول نسبت به تقویت وحدت و انسجام ملی مورد واکاوی قرارگرفته و پیشنهادهایی برای بهبود کارکرد آن‌ها در این زمینه ارائه می‌شود.
2. فراتحلیل: در این قسمت مطالب انتشاریافته در حوزه وحدت و انسجام به روش فراتحلیل بررسی می‌شود تا یافته‌های پژوهشی موردنیاز به دست آید. سپس در یافته‌های توصیفی و استنباطی اثرات وجود انسجام و اتحاد ملی و پیامدهای منفی عدم وحدت و انسجام بررسی و به عوامل آن پرداخته می‌شود. در انتها راهکارها و پیشنهادهای پژوهشی در راستای بهبود وضعیت بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته مطرح می‌گردد.
3. راهکارها: در این فصل نخست راهکارها و پیشنهادهای مطرح‌شده در پژوهش‌ها و منابع علمی ذکرشده است. سپس راهکارهای نخبگانی با استفاده از مصاحبه با 10 نفر از اساتید و کارشناسان حوزه‌های مختلف مرتبط با وحدت و انسجام جمع‌بندی و ارائه‌شده است که متن کامل گفتگوها در پایگاه اینترنتی مؤسسه صراط مبین بارگذاری می‌گردد.
4. راهبردپردازی: راهبردپردازی، هنر و دانش تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات و وظیفه‌ای چندگانه که سازمان را قادر می‌سازد به اهداف بلندمدت خود دست یابد. درواقع باید راهبرد را، راه رسیدن به اهداف دانست و روش‌ها را به میزان نزدیک شدن به اهداف ارزیابی کرد. در این فصل سعی می‌شود فضای راهبردی ترسیم و راه اجرا سازی وظایف نهادها در تقویت وحدت و انسجام ملی تا حد ممکن بیان شود. راهبردهای اصلی برای تقویت وحدت، موانع تقویت اتحاد و انسجام ملی در ایران، سیاست‌ها و ملاحظات و شرح وظایف نهادها ازجمله بخش‌های اصلی این فصل هستند.

شماره دوازدهم  : تهدیدات جمعیتی در اثر کاهش فرزند آوری در خانواده های ایرانی

شماره یازدهم : تحلیل و آسیب شناسی وضعیت اسباب بازی

شماره دهم : طلاق و فروپاشی کانون خانواده

ویژه نامه : فرهنگ مصرف کالای داخلی

شماره نهم : افراط ، تکفیر و خشونت مذهبی

شماره هشتم :پایش و آسیب شناسی وضعیت ازدواج در جامعه

شماره هفتم :پایش و آسیب شناسی وضعیت آموزش و خدمات روان شناسی

شماره ششم :پایش و آسیب شناسی هیئات و مراسم عزاداری

شماره پنجم :زبان خارجی

ویژه نامه: پاسخگویی به شبهات دینی در فضای مجازی

ویژه نامه: راهکارهای اصلاح حجاب جامعه

بررسی فقهی-فرهنگی حضور زنان در ورزشگاه ها؛راهبردها و راهکارها

شماره چهارم : پایش و آسیب شناسی وضعیت امر به معروف و نهی از منکر

شماره سوم: پایش و آسیب شناسی بازی های رایانه ای و ارائه راهکار ها

بازی‌های رایانه‌ای از سرگرمی‌های کودکان، نوجوانان، جوانان و حتی بزرگسالان در عصر جدید است. هم‌زمان با رشد تکنولوژی و ورود بازی‌های رایانه‌ای به كشور، این بازی‌ها به دلیل داشتن جذابیت‌هاي ناشي از تصاویر متنوع و گیرا، گرافیک بالا، هیجانات زیاد و راحتی استفاده از آن، به‌ سرعت جای خود را در میان کودکان و نوجوانان باز کرده است.
دامنه و گستردگي استفاده از این پديده به اندازه‌ای است که کمتر کودک و نوجواني را می‌توان یافت که از بازی‌های رایانه‌ای بی‌بهره مانده باشد. همچنین در اغلب شهرها و روستاها کلوپ‌های مربوط به بازی‌های رایانه‌ای رایج شده و با گسترش امکانات استفاده از اینترنت، گیم‌نت‌ها هر چه بیشتر مورد استقبال کاربران این گونه بازی‌ها قرار گرفته است.
تولید‌کنندگان و توزیع‌کنندگان اين بازي‌ها، براي كسب سود بيشتر هر روز بازی‌های جدیدی را وارد بازار كرده و در هر بازی جدید جذابیت‌هاي بیشتر و هیجانات تازه‌اي برای جذب مشتری اضافه می‌نمايند.
این در حالی است که اثرات مخرب بازی ها، کمتر مورد توجه قرار گرفته است و حتی رعایت ساده ترین مسائل نیز انجام نمی شود. و مشکلات متعددی از تولید بازی ها تا بحث های نظارتی حکومتی و خانواده ای در آن وجود دارد.
از این رو تلاش می کنیم با پژوهش پیش رو، توجهات را بیشتر به این مساله جلب نموده و گام هایی برای حل مشکلات این عرصه برداریم.

«مسجد» از مهم‌ترین نهادهای جامعه اسلامی با کارکردهای جامع و چندمنظوره به شمار می‌آید و همواره در طول تاریخ اسلام نقش بنیادین و محوری در شکل‌گیری تمدن اسلامی و پیشرفت جوامع اسلامی ایفا کرده است. به‌رغم جایگاه برجسته مسجد- به‌عنوان یکی از نهادهای اجتماعی محوری- در سنت دینی و نیز در تحولات تاریخی جوامع اسلامی، با بسط روزافزون نظم اجتماعی مدرن در جوامع اسلامی- از جمله جامعه ایرانی- و نیز شکل‌گیری نهادهای فرهنگی و اجتماعی موازی و رقیب، تا حدودی جایگاه کانونی و محوری مسجد دستخوش دگرگونی و تغییرات اساسی شده است؛ چنان­که امروز در ایران اسلامی مسجد دارای جایگاه مطلوبی نیست. این در حالی است که این نهاد دینی همواره در شکل‌گیری نهضت‌های سیاسی-اجتماعی ایرانیان در ادوار مختلف و به‌ویژه انقلاب اسلامی، دوران تثبیت جمهوری اسلامی و دفاع مقدس نقشی اثرگذار و حیاتی ایفا کرده است. اگر به جایگاه مسجد به‌درستی توجه شود، می‌توان آسیب‌های اجتماعی بسیاری را به‌سادگی ترمیم کرد و جامعه را از انحرافات فراوانی بازداشت. دراین شماره این موضوع را نقطه توجه قرار داده و درصدد یافتن راهکارهای ارتقای جایگاه مسجد در جامعه خواهیم بود.